Giai thoại về bài thơ Thu Điếu

Như chúng ta đã biết, cụ Nguyễn Khuyến còn được người đời đặt cho danh hiệu Tam Nguyên Yên Đổ, dựa trên con đường khoa cử đầy những dấu son mà cụ đã đi qua. Danh hiệu bốn chữ ấy có lẽ đã là quá đủ để nói lên tài trí của vị nho sĩ người Nam Định. Tuy nhiên, các bạn có biết trước khi được thành tích liên hoàn ấy, tác giả của bài thơ Thu Điếu trứ danh cũng đã có lần thi trượt.

Năm 1865, cụ Nguyễn tham gia kỳ thi Hội. Các sĩ tử dự thi năm ấy đều nói đề rất khó. Cụ Nguyễn tuy tài hoa là vậy nhưng đã viết đến mấy lượt giấy nháp mà đọc đi đọc lại vẫn chưa thấy hài lòng. Hoa mắt, chóng mặt, đau đầu, cụ Nguyễn liền mồi một điếu thuốc, thầm mong tác dụng sảng khoái của món đặc sản dân gian sẽ khiến tinh thần minh mẫn hơn. Có người đi thi cùng cụ đã thuật lại rằng: cả một góc trường thi hôm ấy vang vọng tiếng rít thuốc lào sòng sọc. Ban giám thị lo rằng các sĩ tử sẽ bị tiếng ồn và mùi thơm khói thuốc gây xao nhãng nên đã cho người tịch thu chiếc điếu của cụ.

Kỳ thi Hội năm ấy, cụ Nguyễn không đậu. Quá buồn bã, cụ liền thả hồn cùng một chiếc thuyền câu cho khuây khỏa. Nhớ đến chiếc điếu bị tịch thu, lại thấy hai từ “thu điếu” phiên âm Hán Việt có nghĩa “câu cá mùa thu”, rất hợp với hoàn cảnh của bản thân lúc ấy, cụ Nguyễn bỗng nhiên quên hẳn nỗi buồn, vội vã nhảy khỏi thuyền, bơi vội về nhà để chép ý tưởng ra giấy.

Cánh cụt.