Làm quen với một số thể loại kịch bản

Có ba loại kịch bản đó là kịch bản sân khấu, kịch bản phim và kịch bản quảng cáo. Kịch bản sân khấu là loại kịch bản được liệt vào danh sách khan hiếm bởi rất khó để tìm được một kịch bản thật sự có chất lượng. Kịch bản phim khá phổ biến. Người ta có thể tự nghĩ ra một kịch bản phim ngắn, hoặc chuyển thể một tiểu thuyết, một truyện dài nào đó thành phim (ví dụ như “Cô gái đến từ ngày hôm qua” hoặc “Mắt biếc”). Kịch bản quảng cáo là thể loại khó nhất, yêu cầu sự sáng tạo táo bạo thậm chí là có chút gì đó quái quái để người xem thấy ấn tượng và nhớ đến sản phẩm được quảng cáo ngay lúc xem (vì thời lượng dành cho quảng cáo khá ngắn từ ba giây đến một phút). Vì lí do bên trên nên mình sẽ (và chỉ) viết tư liệu hướng dẫn về thể loại kịch bản sân khấu và kịch bản phim để  mọi người đỡ rối.

Trước khi tìm hiểu tiếp về cách trình bày một kịch bản đúng chuẩn, mọi người dành chút thời gian ngắm nghía những trích đoạn kịch bản bên dưới. Nếu thấy cách trình bày nào đó trong hình giống với cách trình bày bài viết mà các bạn từng mơ ước, các bạn hãy đọc hết bài viết này và các bài viết sau.

Đầu tiên là kịch bản sân khấu, mình vẫn chọn kịch “Vũ Như Tô” của tác giả Nguyễn Huy Tưởng làm ví dụ.

Ở thể loại kịch bản sân khấu (như vở kịch “Vũ Như Tô”), người viết cần viết phần giới thiệu ngắn gọn về nhân vật, khung cảnh mà các nhân vật xuất hiện, cuối cùng là xây dựng hội thoại để các nhân vật cà khịa với nhau. Việc giới thiệu nhân vật chính (có thể) sẽ do các nhân vật phụ đảm nhiệm. Hơn hết, vấn đề trọng tâm (mâu thuẫn xoay quanh nhân vật chính) cần được đề cập trực tiếp để tránh loãng nội dung.

Tiếp theo là một vài hình ảnh về kịch bản phim. Bộ phim ngắn này có tên là “Những ngày chủ nhật rất khác” của tác giả Nguyễn Trần Bình. Dưới đây là một số trích đoạn được mình chụp lại.

Trong thể loại kịch bản phim, người xây dựng kịch bản phải vất vả hơn một chút. Ngoài việc giới thiệu nhân vật, người viết cần phải viết luôn phần giới thiệu tổng quát lẫn ý nghĩa cho bộ phim (nếu là tác phẩm gửi đi dự thi). Bên cạnh đó, việc xác định ngoại cảnh – nội cảnh, thời gian ngày – đêm, ngoại hình, trang phục của nhân vật luôn cần phải rõ ràng. Người viết cần hình dung rõ trong đầu những cảnh sẽ xuất hiện và diễn tả trên mặt giấy. Mỗi dấu phẩy, mỗi dấu chấm của bạn sẽ là một khung hình thậm chí là một cảnh quay.

Ví dụ: Ngoại – đường lớn + hẻm nhỏ + cổng quán café – sáng (Lấy từ mục 2 trong ảnh chụp)

Theo cách phân tích nghiệp dư của mình thì cảnh quay này sẽ thực hiện vào lúc sáng sớm, máy quay sẽ di chuyển từ con đường lớn vào con hẻm nhỏ rồi chiếu lên cổng quán cà phê. Lựa cổng của quán nào để quay là chuyện của người ta, người viết khỏi lo nhá. Hiểu nôm na là xách máy quay đi theo chân nhân vật, rình và quay lại các địa điểm mà nhân vật này đi qua một cách rõ ràng, chính xác nhất (vất vả đến toát mồ hôi).

Những vấn đề lằng nhằng này sẽ được đề cập ở những phần sau vì nó khá phức tạp, viết nhầm, chỉ dẫn bậy bạ là tiêu hết nhận thức của một thế hệ trẻ. Ở phần này, mình sẽ giới thiệu về phân nhánh của kịch bản đó là tiểu phẩm kịch bản.

Tiểu phẩm kịch bản được hiểu là một kịch bản ngắn, không có nhiều màn, lớp như kịch bản sân khấu bình thường. Các tiểu phẩm thường có độ dài từ ba đến năm phút, đôi khi cũng nhiều hơn nhưng không quá mười lăm phút. Tính theo kiểu trình bày trên mặt giấy thì mỗi phút là một mặt giấy A4, cỡ chữ 12pt, kiểu chữ Courier và được căn lề chuẩn theo tiêu chuẩn kịch bản phim. Một kịch bản kéo dài ba phút có độ dài (tầm) ba mặt giấy A4 (tức là ba ngàn từ).

Một tiểu phẩm cần có mở màn – cao trào – kết thúc. Ba phần này gắn liền với nhau và được hiểu ngầm bởi người viết, người đọc kịch bản hoặc các khán giả xem kịch. Mình sẽ lấy tiểu phẩm hài nhẹ nhàng dưới đây để minh họa:

Tiểu phẩm: Kịch bản này ngon lắm

08:49 | 01/06/2014

Nhân vật:

NHÀ BIÊN KỊCH

GIÁM ĐỐC

CÔ THƯ KÝ

Nhà biên kịch bước vào phòng khách

NHÀ BIÊN KỊCH: Ông giám đốc có ở đây không cô? Tôi tên là Komich.

CÔ THƯ KÝ: Ông giám đốc đi vắng.

NHÀ BIÊN KỊCH: Thế nếu ông ấy đang ở đây thì sao?

CÔ THƯ KÝ: Thì ông ấy cũng sẽ không tiếp ông, vì ông ấy rất bận.

NHÀ BIÊN KỊCH: Ngay bây giờ chúng ta sẽ xem có đúng thế không. (Mở cửa phòng làm việc của giám đốc). Ông giám đốc, ông cho tôi gặp một chút.

CÔ THƯ KÝ: Thật chẳng còn ra làm sao cả! Tôi đã nói với ông rằng ông ấy đi vắng cơ mà.

GIÁM ĐỐC (bước ra phòng khách). Có chuyện gì vậy? À, ông đấy à, ông Komich? Xin mời ông ngồi. Có gì mới không ông?

NHÀ BIÊN KỊCH: Có gì nghĩa là thế nào? Cách đây một năm, tôi đã gửi cho ông tập kịch bản “Ngay cả những con quỷ cũng có cánh”.

GIÁM ĐỐC: Tên vở kịch hay tuyệt nhỉ!

NHÀ BIÊN KỊCH: Thật thế sao? Vậy mà cho tới tận bây giờ tôi vẫn chưa nhận được hồi âm từ phía ông. Thậm chí tôi không biết ông đã đọc tập kịch bản ấy hay chưa.

GIÁM ĐỐC: Tất nhiên là tôi đọc rồi chứ! Ông biết không, ông bạn thân mến, chúng tôi còn định đưa vở kịch của ông vào danh mục các vở diễn của nhà hát chúng tôi nữa là khác.

NHÀ BIÊN KỊCH: Đó là một cái tin bất ngờ rất thú vị đối với tôi…

GIÁM ĐỐC: Nhưng sau đó, chúng tôi đã đi đến kết luận… trong buổi diễn tập đầu tiên, ông biết không… Nói một cách tóm tắt, chúng tôi không thỏa mãn lắm khi nhìn thẳng vào diện mạo của nội dung vở kịch!

NHÀ BIÊN KỊCH: Thế khi nhìn nghiêng?

GIÁM ĐỐC: Hi hi, ông vẫn cứ hay đùa như mọi khi. Nhưng chắc ông hiểu mọi chuyện rồi đấy. Hãy gửi cho chúng tôi một vở khác đi… Hẳn là ông có…

NHÀ BIÊN KỊCH: Nếu thế đề nghị ông hãy trả lại tôi tập kịch bản. Có lẽ nó sẽ được dựng ở một tỉnh lẻ nào đó.

GIÁM ĐỐC: Cô Danussia, cô đi tìm tập bản thảo của ông Komich đi. Ông có muốn hút thuốc không? Vợ ông thế nào?

NHÀ BIÊN KỊCH: Vợ tôi?

GIÁM ĐỐC: Vâng. bà ấy không ốm đau gì chứ?

NHÀ BIÊN KỊCH: Không. Bà ấy vừa mua một chiếc mũ mới.

CÔ THƯ KÝ: Đây ạ. Gớm, tập bản thảo to quá!

NHÀ BIÊN KỊCH: Cho phép tôi mở luôn lớp giấy gói ở đây. Tôi muốn xem tất cả còn đầy đủ không. (Mở gói giấy, và trước mắt mọi người là một cây xúc xích “salami” rất to đã mốc xanh).

GIÁM ĐỐC: Cái gì thế kia? Ai đặt cây xúc xích này vào đây thế?

NHÀ BIÊN KỊCH: Tôi đấy. Chính tay tôi đã gửi cho ông cây xúc xích này qua đường bưu điện cách đây một năm để biết rõ ông có đọc các tập kịch bản không.

CÔ THƯ KÝ: Nó mốc xanh mất rồi. Tiếc thật! Cái kịch bản này ngon lắm cơ đấy.

Magdalena Samozvanets (Serbie)
Vũ Đình Bình dịch

 

Trong tiểu phẩm bên trên, phần chữ bình thường không hiệu ứng là phần mở màn. Phần in đậm là cao trào và phần in nghiêng màu xanh là kết thúc. Mỗi người sẽ có một cách phân chia kịch bản khác nhau để hiểu và phân tích, mình sẽ không áp đặt hay bắt mọi người phải học cách hiểu của mình.

Theo cách đọc hiểu của mình, tiểu phẩm này nói lên bi kịch chung của các biên kịch nghiệp dư. Họ viết kịch bản, gửi cho ban giám đốc sản xuất và rồi kịch bản đó bị “ngâm” luôn suốt một năm trời (nhiều khi bị quên luôn đó, không đùa đâu). Trong tiểu phẩm, nhân vật nhà biên kịch, có thể vì sốt ruột khi không thấy hồi âm, đã chọn cách trực tiếp đi gặp giám đốc để hỏi cho ra lẽ. Cuối cùng, ông ta quyết định lấy kịch bản về.

Có một số tiểu phẩm mang một vài ý nghĩa nhất định. Cũng có một vài tiểu phẩm chủ yếu để gây cười, mang đến sự giải trí cho người đọc, người xem mà không quan trọng hóa mặt ý nghĩa. Đối với một người viết nghiệp dư tự do, không làm việc theo nguyên tắc hay bị bắt buộc, áp đặt về tiêu chí của kịch bản, người viết được quyền lựa chọn tạo ra kịch bản theo đúng ý đồ của mình. Điều quan trọng là các kịch bản được viết ra phải đáp ứng theo khuôn mẫu chung “mở đầu – cao trào – kết  thúc”, tuyệt đối tránh việc viết ra một chuỗi hội thoại không đầu không cuối, không có nội dung hay mục đích gì rõ ràng.

Cảm ơn các bạn đã đọc!