Xây dựng bối cảnh

Xây dựng bối cảnh

Chào các bạn, có lẽ cũng đã lâu rồi mình mới quay trở lại Vnkings, cảm giác của mình vẫn như cũ khi mà nơi này đã trở thành ngôi nhà quen thuộc khi mình cầm bút. Nó là nơi mình thoải mái với niềm đam mê viết lách, thú thực dạo gần đây mình cũng cảm thấy thui chột đi nhiều, đôi lúc còn cảm thấy bí bách. Chắc hẳn không chỉ riêng mình, sẽ có một số bạn nữa sẽ hiểu được cảm giác này. Trong đầu của bạn bất chợt xuất hiện những ý tưởng, những hình ảnh mà bạn chỉ muốn ngay lập tức viết ra trang giấy. Đáng tiếc nó lại chỉ là thoáng qua, khi mình ngồi lại bàn làm việc với giấy bút hay bàn phím, tất cả mọi thứ đều mờ dần và trống rỗng. Có nhiều lý do cho vấn đề mình gặp phải chẳng hạn như công việc, sức khỏe… Tất nhiên mình có chút thất vọng về bản thân, khi mà lâu lắm rồi mình không viết được một thứ gì đó hẳn hoi. Cuốn truyện mình đang viết, từng bỏ rất nhiều công sức vào nó hiện giờ không có tiến triển.

Bên trên là đôi dòng tâm sự của mình, tất nhiên mình vẫn theo dõi Vnkings trên cả web và group. Mình thấy mừng vì ngôi nhà của chúng ta ngày càng phát triển, đón nhận nhiều thành viên mới cũng như các tác phẩm mới của các bạn. Đó là một niềm vui nho nhỏ đối với cá nhân mình, và nó cũng thôi thúc mình để hôm nay có thể viết lên đây một cái gì đó.

Dài dòng vậy thôi, trở lại với vấn đề chính, hôm nay mình sẽ chia sẻ với các bạn một chút kinh nghiệm của bản thân khi viết. Mình có đã có các bài về xây dựng tính cách nhân vật, xây dựng cốt truyện vì vậy hôm nay mình sẽ nói đến yếu tố bối cảnh. Đây là ba thứ mình coi là quan trọng và cơ bản nhất đối với một tác phẩm văn học, một tiểu thuyết hay thậm chí đơn giản chỉ là một mẩu chuyện nhỏ.

1. Bối cảnh là gì?

Thường thì hai bài viết trước mình cũng khá đầu tư, viết về vấn đề gì đó mình cũng thử lên mạng tìm hiểu định nghĩa các thứ nhưng có lẽ lần này thì không. Mình sẽ chỉ viết những gì mình cảm thấy nó cần thiết, nó là từ chính suy nghĩ của mình.

Theo mình để hiểu bối cảnh đơn giản nhất, các bạn hãy cứ liên tưởng đến bộ câu hỏi của từ vựng tiếng anh: Cái gì, ở đâu, khi nào, với ai và bằng cách nào (what, where, when, who and how). Nếu trả lời được tất cả các câu hỏi trên thì quả thực đó là điều rất tuyệt vời phải không?

Chẳng có điều gì hoàn hảo cả, các bạn đừng nản lòng, để đạt được sự hoàn hảo là cả một quá trình khó khăn và đầy thử thách. Mỗi chúng ta đều đã và đang bước đi trên con đường đó với sự khởi đầu khác nhau, cách thức khác nhau và mục tiêu cũng khác nhau.

=> Điều này sẽ dẫn đến bối cảnh mỗi người xây dựng là khác nhau.

Nếu các bạn đã học qua môn xác suất, chắc hẳn sẽ quen với khái niệm tổ hợp. Bối cảnh sẽ là tổ hợp của một, một số hoặc cả thảy năm câu hỏi mình đã đề cập ở trên.

2. Bối cảnh gồm những gì?

Chắc có vài bạn sẽ bấm máy tính để xem tổ hợp mình nói sẽ có bao nhiêu khả năng nhỉ? Mình thì nghĩ đó chỉ là tương đối, đó là cách bạn muốn bối cảnh của bạn sẽ gồm những yếu tố nào. Không gian, thời gian, nhân vật… Tất nhiên càng chi tiết bao nhiêu thì bối cảnh sẽ càng chặt chẽ bấy nhiêu.

Như mình đã nói ở hai bài trước, bối cảnh liên quan mật thiết đến nhân vật và cốt truyện. Điều này là bắt buộc, bạn phải đặt nhân vật của mình vào một bối cảnh cụ thể cũng như xây dựng để nhân vật đi theo các tuyến cốt truyện đã sắp xếp từ trước.

Bối cảnh tổng thể: Đây là bối cảnh của toàn bộ câu chuyện, nó phản ánh một không gian rộng (quốc gia, vùng lãnh thổ, thậm chí lên tới quy mô hành tinh, vũ trụ …), một mốc thời gian dài (một năm, vài năm hoặc đến cả thiên niên kỷ). Bối cảnh này phải đủ chỗ cho các mốc quan trọng trong cốt truyện của bạn, đủ “sân khấu” để cho các nhân vật bạn chủ định xây dựng biểu diễn. “Không thừa, không thiếu” đó là một khái niệm mù mờ và có kết quả khác nhau với từng cá nhân. Hãy cứ làm theo những gì các bạn nghĩ là đúng và cho là phù hợp. Cũng đừng quên lắng nghe ý kiến của những người xung quanh nữa nhé.

Bối cảnh nhỏ (tiểu cảnh): Là từng bối cảnh các bạn xây dựng với những mục đích khác nhau, phù hợp với từng trường đoạn, từng nhân vật. Không nhất thiết phải quá rộng (về không gian) và quá dài (về thời gian), nhưng phải gắn kết, liên hệ chặt chẽ và là một phần của bối cảnh tổng thể.

3. Bối cảnh thế nào là hợp lý?

Mọi khái niệm đều là tương đối như chính không – thời gian. Tính hợp lý của bối cảnh cũng vậy. Ai dám nói một chiếc điện thoại, một khẩu súng không thể xuất hiện trong thời kỳ phong kiến? Ai nói những năm của thế kỷ này không có kỵ sĩ thời trung cổ xuất hiện?

Tất cả phụ thuộc vào ba yếu tố mà mình đã nói ở trên: nhân vật – cốt truyện – bối cảnh. Mình sẽ lấy một vài ví dụ nhé:

Gần đây chắc mọi người cũng biết đến bộ phim Mắt biếc chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên của bác Nguyễn Nhật Ánh. Thú thực vì mình đã đọc truyện trước nên khi xem phim nội dung đối với mình không còn gì mới mẻ. Bù lại, các yếu tố về hình ảnh như làng quê, đồi sim hay thậm chí sự trái ngược giữa xa hoa thị thành những nơi Dũng đến và sự dột nát nơi Hà Lan ở khi mang trong mình Trà Long. Tất cả đều rất chân thực, nó đúng với những gì mình đã tưởng tưởng về câu chuyện. Một bối cảnh đầy màu sắc mà tác giả đã xây dựng từ những gam màu tươi vui cho tới sắc xám về cuối.

=> Đó là một sự tinh tế mà không phải ai cũng làm được. Nguyễn Nhật Ánh vẽ ra bức tranh cho người đọc thấy những nét đẹp của làng quê, thấy sự trong sáng của tình yêu tuổi học trò cũng như thấy được những gam màu xám khi con người ta dần trưởng thành.

Chuyển cảnh một chút nhé: Không ít người quen thuộc với các bộ phim siêu anh hùng của Marvel đúng không? Vậy bối cảnh họ xây dựng là gì? Theo mình thì đơn giản là mô – tuýp người tốt, kẻ xấu được đặt vào trong một thế giới tưởng tượng. Ở đó vẫn có những thứ quen thuộc với thời hiện đại mà chúng ta đã biết như ô tô, các tòa cao ốc, máy tính và cả vũ khí nữa. Như vậy quá tầm thường nhỉ? Cái làm chúng ta cảm thấy hứng thú với Marvel chính là những thứ chúng ta không thể thấy được ngoài đời thực. Siêu năng lực, siêu vũ khí, những thế giới đa chiều ngoài vũ trụ, những sức mạnh thần bí mà con người chưa biết đến. Tất cả đều đặt lên cán cân giữa người tốt kẻ xấu, giữa thiện và ác, giữa siêu anh hùng và phản diện. Có thể nói đó là mâu thuẫn và cũng là chìa khóa để dòng phim này phát triển. Chúng ta mãn nhãn với những mà tranh đấu, phô diễn tất cả sức mạnh của cả đôi bên dù biết siêu anh hùng cuối cùng sẽ thắng. Vì chẳng ai muốn xây dựng siêu anh hùng để rồi họ gục ngã trước kẻ xấu cả. Tất nhiên có những sự hi sinh, hi sinh góp phần cho câu chuyện thêm màu sắc.

=> Những ai theo dõi Marvel sẽ thấy công sức của họ bỏ ra là không thể phủ nhận. Cốt truyện được xây dựng từ gần mười năm với mục đích đem tất cả các siêu anh hùng vào một bộ phim để họ chống lại một ác nhân được chen cài ngay từ đầu. Bối cảnh cũng không ngoại lệ, mặc dù mô – tuýp giống nhau nhưng mỗi câu chuyện lại có những gam màu riêng biệt. Nó làm chúng ta bắt mắt đúng không? Mặc dù các bạn có thể thốt lên rằng ồ cảnh này ta đã gặp ở đâu đó rồi.

Trở lại với các nước đồng văn: Chúng ta luôn nhìn thấy ở những bộ phim, những câu chuyện của Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản hay thậm chí Việt Nam những hình ảnh cung điện, giáo mác, những bộ đồ cổ trang hay những nhân vật quen thuộc như hoàng thượng, tiên nhân, những địa điểm như kinh thành, núi nọ sông kia… Đúng vậy, mình đang nói đến bối cảnh cổ trang. Ở đây chúng ta nên chú ý một chút tới đại cảnh như kinh thành, cung điện hay một số chi tiết về phục trang, vũ khí… Tất cả sẽ góp phần làm nên bối cảnh tốt nhất có thể.

Đọc tới đây chắc hẳn các bạn thắc mắc chả thấy chỗ nào giải thích tính hợp lý cảu bối cảnh cả? Hợp lý hay không còn phụ thuộc vào đánh giá mỗi người. Mình thì không quá đề cao mục tiêu bối cảnh phải hợp lý 10/10, nói đúng hơn mình không theo đuổi sự hoàn hảo này khi viết. Con người có thể bay không? Có thể tay không bắn ra chưởng màu mè lòe loẹt không? Hay con người đi vào vũ trụ mà vẫn không cần bình dưỡng khí? Về khoa học thì hoàn toàn không vì đi ngược lại thực tiễn. Thế nhưng mỗi chúng ta đều chấp nhận những điều trên nếu đặt vào một câu chuyện nào đó mà?

Mình theo đuổi sự giảm thiểu tính bất hợp lý của bối cảnh: Hãy chú ý những chi tiết nhỏ? Mình sẽ có một vài ví dụ trước dưới đây.

– Tuyết: Rất dễ bắt gặp ở những bối cảnh cổ trang nơi các nhân vật chính gặp gỡ, yêu đương hay tuyết báo hiệu một mùa đông lạnh giá… Đúng là nó rất đẹp cho miêu tả nhưng nó lại bất hợp lý nếu bạn chọn sai địa điểm. Mình có gặp qua vài tác phẩm với bối cảnh kinh thành Thăng Long hoặc một nơi nào đó trên đất Việt Nam. Mình không phủ nhận việc Việt Nam sẽ có tuyết vì mình biết nhiệt độ trung bình trước đây thấp hơn bây giờ khá nhiều nhưng nếu mùa đông mà tuyết dày hàng mét, rồi tuyết rơi cả vài tháng trên đất Việt Nam thì thực sự mình cảm thấy hơi quá.

– Văn hóa trong bối cảnh: Thực sự để hiểu và biết về văn hóa đã khó chứ đừng nói đến việc đưa văn hóa vào trong tác phẩm. Ở khía cạnh này điều tối thiểu mình mong muốn và luôn cố gắng đạt được đó chính là những thứ cơ bản nhất của nền văn hóa (văn hóa Việt vì mình không có khả năng viết truyện fantasy). Những chi tiết nhỏ ấy có thể kể đến thế như sau:

    + Người Việt nhuộm răng đen: Chí ít là mình không thấy tư liệu nào nói người Việt cổ hay người Việt thời phong kiến để răng trắng cho nên các nhân vật của mình ai cũng nhuộm răng cả. Mình cũng không cảm thấy răng đen là xấu, vì nó thuộc về văn hóa và truyền thống. Nó phản ánh những gì đã qua, những gì đã xảy ra và trên hết nó là giá trị của con người Việt xưa. 

    + Tương tự, người Việt không đi giày: Tư liệu về phục trang quả thực khó tìm, nhưng với các bức tranh vẽ, các tượng mình tìm hiểu thì ít nhất tầng lớp nông dân và những người thấp kém đều đi chân đất. Họa chăng là bó chân bằng rơm. Có thể lý giải điều này vì khí hậu nước ta thay đổi theo mùa, có mùa nóng và có mùa ẩm ướt việc đi giày vải là bất khả thi vì khó bảo quản cũng như không phù hợp địa hình. Có thể tầng lớp vua chúa sống trong cung đình sẽ khác. Sau này thì có sự xuất hiện của guốc mộc.

    + Kỵ binh không phát triển ở Đại Việt: các đội kỵ binh ít khi xuất hiện trong các trang sử mà thay vào đó là Tượng binh. Các bạn nên nhớ khi đô hộ, triều đình phương bắc đã có một thơi gian đặt tên nước ta là Tượng Quận, lý do đơn giản là đất Việt rất nhiều voi. Khí hậu, địa hình nước ta không phù hợp với việc nuôi và huấn luyện kỵ binh, đó là một điều chắc chắn. Thêm nữa, đa số cách thức di chuyển là dùng võng, cưỡi trâu, rất hiếm khi di chuyển bằng xe ngựa. Chở đồ cũng là dùng trâu hoặc dùng sức người để gánh. Tầng lớp vua chúa do ảnh hưởng của Trung Quốc mới xuất hiện “xa giá”.

    + Người Việt nhai trầu: Đừng bỏ qua chi tiết này nhé, vì chuyện cổ tích về trầu cau chúng ta đã nghe từ nhỏ rồi đúng không?

    + Quan niệm nam nữ thụ thụ bất thân: Thú thực trước đây mình đã nghĩ như thế cho đến khi mình chịu tìm hiểu, điều này chỉ đúng trong phạm vi nho giáo và nó được coi là đúng khi nước Việt chịu ảnh hưởng đồng văn từ Trung Quốc. Trước đó thì sao? Chúng ta thuộc nền văn minh lúa nước, nơi tôn thờ tín ngưỡng phồn thực. Nói đúng hơn là trước khi phật giáo, nho giáo ảnh hưởng đến nước ta, người Việt tôn thờ sự sinh sôi nảy nở. Chính về thế quan niệm về nam nữ, giao hoan tương đối “thoải mái”, các bạn có thể tìm thấy hình ảnh nam nữ trên nắp của thạp đồng Đào Thịnh để thấy tín ngưỡng này. Nói vậy không có nghĩa mình cổ súy các bạn lạm dụng những tình tiết này đưa vào trong tác phẩm. Hãy thật tinh tế vào nhé để không gây phản cảm.

– Về truyện fantasy, giả tưởng: Mình không có kinh nghiệm trong các thể loại này, vậy nên không có gì để chia sẻ. Tuy vậy mình nghĩ mặc dù sự sáng tạo của các bạn là trên hết nhưng sự sáng tạo phải logic và phù hợp ở mức tối thiểu.

– Về bối cảnh lịch sử: Hãy tôn trọng những gì đúng với lịch sử, sáng tạo nhưng không xuyên tạc đó là điều kiện tiên quyết. Viết truyện đã khó, viết truyện lịch sử còn khó hơn và đặc biệt người yêu lịch sử khi đọc truyện sẽ trở nên rất khó tính.

4. Lời kết

Cảm ơn các bạn đã đọc đến đây, hi vọng những gì mình viết sẽ giúp ích phần nào cho các bạn trên con đường theo đuổi đam mê. Nếu thấy không phù hợp thì cũng không sao cả vì nó đơn thuẩn chỉ là quan niệm, chỉ những gì mình trải qua trong quá trình viết mà thôi.

Chúc các bạn mạnh khỏe và thành công!

P/s: Hai phần trước nếu các bạn muốn tham khảo:

+ Xây dựng tính cách nhân vật

+ Xây dựng cốt truyện