Xây dựng cốt truyện

 

Xây dựng cốt truyện

Chào các bạn, cũng khá lâu rồi mình mới trở lại Vnkings, có lẽ thời gian qua mình bận nhiều việc nên chuyện cầm bút tương đối khó khăn và dần trở nên cứng nhắc. Tuy nhiên không vì thế mà mình từ bỏ thói quen này, sắp tới chắc chắn mình sẽ cố gắng hoàn thành những mục tiêu mà mình đã đề ra.

Chia sẻ một chút thôi, đi vào vấn đề chính, bài viết này không có mục đích quảng cáo về bản thân, cũng như không mang tính chất học thuật hay hàn lâm. Nó đơn giản chỉ là những kinh nghiệm đã trải qua của mình khi mình muốn viết một cái gì đó. Chỉ có vậy!

Nếu các bạn cảm thấy hữu ích, đương nhiên mình sẽ rất vui vì mình có một cái gì đó có thể chia sẻ đến các bạn, những người có cùng đam mê viết lách với mình. Ngược lại, nếu không cảm thấy hữu ích hay nhàm chán, vậy thì thành thật xin lỗi vì đã làm lãng phí thời gian quý báu của mọi người.

1. Cốt truyện là gì?

Thông thường để hiểu và nắm rõ một vấn đề gì đó chúng ta thường hay tìm đến khái niệm của chúng. Hay đơn giản là đi trả lời cho câu hỏi “Là gì?”.

“Cốt truyện là hệ thống sự kiện cụ thể, được tổ chức theo yêu cầu tư tưởng và nghệ thuật nhất định, tạo thành bộ phận cơ bản, quan trọng nhất trong hình thức động của tác phẩm văn học thuộc các loại tự sự và kịch.” (Theo tudienwiki.com).

Mình đưa ra một khái niệm thôi vì vốn định nghĩa một sự vật, hiện tượng có rất nhiều cách khác nhau, tuy nhiên mình thấy cách định nghĩa ở trên khá đầy đủ (đương nhiên là đối với bản thân mình).

Có thể rút ra một vài yếu tố quan trọng như sau:

Cốt truyện là “một hệ thống sự kiện” và chúng được “tổ chức” để cấu thành nên một tác phẩm văn học.

Cũng dể hiểu phải không?

2. Tầm quan trọng của cốt truyện

Đương nhiên rồi! Bất kì một tác phẩm văn học nào cũng cần một cốt truyện cụ thể, đặc biệt là ở các thể loại tự sự, kịch, hay truyện thơ. Mình chưa nói đến việc cốt truyện của các bạn có hay hay không, nhưng một khi đặt bút và muốn viết nên một cái gì đó, điều đầu tiên nghĩ đến theo mình đó phải là cốt truyện.

Bởi lẽ cốt truyện sẽ trả lời cho các bạn câu hỏi “mình sẽ viết gì?”. Đúng thế, trước khi cầm bút chúng ta nên xác định mình muốn viết cái gì đầu tiên.

Trả lời câu hỏi đó cũng đâu phải dễ? Đúng không?

Mình đã từng miệt mài và tràn lan, đúng thế, viết một cách tràn lan không có quy củ, hứng lên là viết. Nhiều người nói rằng viết truyện cần phải có cảm hứng, mình công nhận điều đó. Bởi vì nếu không có một cảm hứng bên trong thôi thúc, chúng ta sẽ chẳng dễ dàng gì để viết, thậm chí dù chỉ một câu. Sự miệt mài và đam mê là điều tốt, nhưng hãy phát huy nó đúng cách. Vì nếu bạn không xác định được mình sẽ viết gì, nội dung ra sao, mục đích cần đạt được, thực sự những thứ viết ra khó có thể coi là hoàn hảo.

Sau một thời gian rơi vào tình trạng viết tràn làn rồi “tẩy xóa” những trang truyện, cuối cùng mình nhận ra rằng, nếu không hệ thống một cách cụ thể, mình sẽ chẳng bao giờ viết được thứ mà mình ưng ý. Chỉ là ưng ý cho bản thân mình thôi, còn từ bản thân đến chuyện hài lòng và cuốn hút độc giả lại là một chuyện, một quãng đường khác phải đi.

Vì vậy, mình nghĩ rằng cốt truyện hay nói đơn giản là những gì mà bạn muốn viết là thứ quan trọng hàng đầu, là việc đầu tiên chúng ta cần nghĩ đến trước khi đặt bút tạo ra đứa con tinh thần của chính mình.

3. Kinh nghiệm xây dựng cốt truyện

Như đã nói ở trên, tầm quan trọng của cốt truyện là không thể thiếu, vậy thì xây dựng cốt truyện làm sao để cho tác phẩm thực sự cuốn hút và có ý nghĩa?

Đừng nghĩ xa xôi đến chuyện đó quá, vì tác phẩm hay và cuốn hút đâu chỉ phụ thuộc vào mỗi cốt truyện. Nhưng chí ít chúng ta cũng cần một bộ khung cho tác phẩm của mình chứ? Nhất là đối với các thể loại truyện dài. Mình đã từng nghĩ chẳng cần hệ thống cốt truyện đâu, chỉ cần cứ viết và viết rồi sẽ hướng tác phẩm mình đi đến nhưng gì mình muốn. Không biết các bạn thế nào, nhưng mình đã rất nhiều lần như vậy, cứ viết tràn làn và nghĩ những gì mình viết là hoàn hảo. Và rồi một thời gian sau khi đọc lại thì mình cảm thấy thật lủng củng, rời rạc và không có sức thuyết phục.

Chính mình còn không thuyết phục được mình rằng đoạn đó, chương đó hay chuỗi sự kiện đó là hợp lý, logic thì làm sao mình dám khẳng định nó có thể thuyết phục độc giả được chứ?

Để xây dựng cốt truyện, với cá nhân mình thì có một số kinh nghiệm chia sẻ với các bạn như sau:

+ Ý tưởng sơ khai: Mình nghĩ đó là xuất phát điểm của cốt truyện, bạn đã có ý tưởng gì về câu chuyện của mình chưa?

Theo mình thì ý tưởng có thể xuất hiện bất cứ lúc nào trong đầu của bạn, nhưng không phải lúc nào chúng ta (những người viết) có thể nhận ra, toàn bộ hoặc một phần. Chắc hẳn các bạn ai cũng có một ý đồ riêng cho tác phẩm, nhưng một thời gian sau, chúng ta chợt nhận thấy rằng, ồ sao ta không viết theo cách này nhỉ, sao ta không làm câu chuyện ở quãng đó theo cách này mà không phải cách ta đã viết, ồ… nó phải thế này mới hay chứ? Thấy không? Những ý tưởng luôn xuất hiện trong đầu chúng ta, chúng là một phần của cốt truyện đó và chúng đến với ta một cách… rời rạc. Không phải lúc nào ý tưởng ban đầu cũng tốt và hoàn hảo, điều đó khó có thể phủ nhận.

Vì vậy, cốt truyện ban đầu tương đối rời rạc và dễ dàng bị thay đổi theo suy nghĩ, theo các ý tưởng lóe lên trong đầu của tác giả. Đừng lo lắng quá, vì điều này tương đối hiển nhiên, cốt truyện có thể thay đổi liên tục, chúng ta cũng thế. Bây giờ thì… bạn đã có ý tưởng nào chưa? Ngay lúc này ấy?

Hãy đặt những viên gạch đầu tiên cho cốt truyện bằng một câu đơn giản, theo mình thì càng đơn giản càng tốt.

“Một người anh hùng giải cứu thế giới.”

“Câu chuyện tình buồn của một cô gái xinh đẹp nhưng bạc mệnh.”

“Quãng thời gian tươi đẹp của những học sinh cá biệt.”

Thi thoảng những ý tưởng sẽ vang lên trong đầu các bạn bằng những câu như thế.

+ Tình tiết và logic: Từ những câu đơn giản như trên, làm thế nào chúng ta có thể viết ra thành vài trăm, thậm chí vài ngàn trang giấy?

Đây là lúc chúng ta ngồi và “bắt” những ý tưởng trong đầu, cứ bắt đi rồi sẽ đến lúc nó được vài trăm trang giấy.

Mình đùa thôi! Đâu phải lúc nào ý tưởng đến với chúng ta cũng là tốt phải không? Chính xác thì đây là lúc cần chọn lọc những ý tưởng ta cho là đúng hoặc mong muốn để đưa vào cốt truyện. Những gì không cần thiết và thiếu tính logic các bạn nên loại bỏ, bởi vì có thể nó sẽ ảnh hưởng không tốt đến sự phát triển của tác phẩm sau này.

Một sự sắp xếp là cần thiết! Các ý tưởng cần được sắp xếp một cách hợp lý và logic nhất có thể (tùy theo phương pháp mỗi người). Mình nghĩ sắp xếp luôn là việc khó khăn bởi vì cốt truyện là tổ hợp của những sự kiện khác nhau, chúng cần được xảy ra theo một trình tự nào đó, không gian, thời gian hay bất kì cái gì mà các bạn có thể nghĩ ra nhưng… nó phải hợp lý và logic nhất có thể.

Tại sao sắp xếp các tình tiết lại khó khăn? Đâu phải lúc nào ý tưởng cũng đến với chúng ta cũng theo trình tự nhất định nào đó đúng không? Rất dễ xảy ra việc các tình tiết trở nên lủng củng và thiếu ăn nhập với nhau, điều đó không thể tránh khỏi. Nhưng các bạn cũng đừng lo, hãy cứ viết đi rồi chúng ta sẽ có những kinh nghiệm quý báu cho việc này.

Sắp xếp các tình tiết theo một thứ tự logic sẽ giúp tác giả có cái nhìn bao quát về cốt truyện, những gì xả ra trước và sau một tình tiết/sự kiện cụ thể. Điều này giúp tác giả có thể hình dung những gì mình phải làm trước khi viết đến tình tiết này và những gì phải làm ngay tiếp sau tình tiết đó.

Sự sắp xếp cũng giúp tác giả có thể thay đổi cốt truyện mà không làm ảnh hưởng quá nhiều đến toàn cục. Tất nhiên rồi, thay đổi một vài tình tiết chắc chắn sẽ làm thay đổi cốt truyện dù ít hay nhiều. Sự ảnh hưởng hay thay đổi ở đây chính là việc chúng ta sẽ phải viết lại bao nhiêu khi mà chúng ta thay đổi tình tiết đó. Có được hình dung cụ thể về tình tiết cần thay đổi sẽ giúp ít nhiều trong việc phải tái cơ cấu cốt truyện, triển khai cốt truyện một cách dễ dàng, hợp lý và logic.

Mình xin nhắc lại, cốt truyện rất cần trình tự nhất định và cũng rất cần logic!

Trình tự đương nhiên phải dựa vào tính sáng tạo của mỗi người, nhưng logic là cái để thuyết phục độc giả. Có lẽ chẳng ai chấp nhận một trường đoạn, một cách giải quyết vấn đề quá thiếu tính logic cả. Lúc ấy chúng ta nhận được rất có thể là một từ “nhạt” cho cốt truyện của mình.

+ Nhân vật – Bối cảnh – Sự phát triển: Có được một chuỗi các sự kiện được sắp xếp tương đối “ưng ý” của cốt truyện, vậy chúng ta sẽ phải làm gì nữa?

Viết đi! Đương nhiên là điều này rồi! Nhưng hãy cẩn trọng làm một số việc sau đây:

– Xây dựng nhân vật: Câu chuyện nào mà chẳng có nhân vật chứ? Đúng không? Hãy hệ thống các nhân vật có trong tác phẩm của mình, từ nhân vật chính cho tới nhân vật phụ. Từ tầm quan trọng nhất, xuất hiện nhiều nhất cho đến những nhân vật thoáng qua. Hạn chế việc bỏ sót bất kỳ một ai.

– Xác định bối cảnh: Bối cảnh tổng thể về không – thời gian của toàn bộ câu chuyện có lẽ đã được các bạn làm rõ ngay từ khi những ý tưởng xuất hiện trong đầu rồi đúng không? Cái mình muốn nói đến là bối cảnh cho từng chi tiết, từng sự kiện cụ thể của cốt truyện. Xảy ra ở đâu, một căn nhà, một chiến trường, hay to lớn hơn là cả một vũ trụ tưởng tượng. Xảy ra khi nào, buổi sáng hay buổi tối, trong một quãng thời gian vài chục năm hay cả một thiên niên kỉ.

Khi đã làm được hai điều trên, các bạn hãy tiến hành viết, cũng chính là lúc chúng ta gắn các tình tiết trong cốt truyện vào các tuyến nhân vật cụ thể và đặt trọng một bối cảnh được xác định sẵn. Từ đó các tình tiết cụ thể được giải quyết, cố truyện cũng dần hoàn thành theo những gì chúng ta viết ra.

Đến đây thì hãy dùng tài năng và niềm đam mê của các bạn để chăm chút cho đứa con tinh thần của mình đi! Còn chần chừ gì nữa?

Có đấy, đối với mình bước này vô cùng quan trọng và vô cùng khó. Xây dựng nhân vật và xây dựng bối cảnh, tuy nằm trong một bước triển khai cốt truyện nhưng phải thừa nhận nó là vấn đề vô cùng phức tạp và tốn rất nhiều thời gian. Thậm chí bản thân hai vấn đề này cũng đã trở thành một trong những yếu tố quyết định xem truyện của bạn có thực sự hay. Nó có thể và nên được tách thành hai vấn đề cần được giải quyết chặt chẽ và logic song song với quá trình triển khai cốt truyện.

Theo mình thì cốt truyện, nhân vật, bối cảnh luôn luôn liên quan chặt chẽ với nhau. Chúng ta tách biết nó ra nhưng không thể giải quyết một cách riêng biệt. Bất cứ thay đổi, bất cứ quyết định nào đều phải đặt trong mối liên hệ chặt chẽ của ba vấn đề kể trên.

Quả thực khó khăn phải không? Mình cũng thấy vậy, nhưng nếu đã đam mê, hãy để đam mê thôi thúc các bạn! Đừng vì khó khăn mà chùn bước!

Nhân tiện, mình có một bài về “Xây dựng tính cách nhân vật”, một khía cạnh nhỏ trong xây dựng nhân vật. Các bạn có thể tham khảo nếu thấy hữu ích. Link bài ở đây.

4. Các yếu tố ảnh hưởng đến cốt truyện

Đầu tiên phải nói đến chính là chúng ta – những người viết. Chúng ta muốn cốt truyện thế nào thì nó sẽ ra thế ấy, phải không? Hãy cẩn thận với suy nghĩ này!

Cốt truyện bị ảnh hưởng bởi yếu tố xã hội khách quan: Đó là các chuẩn mực, quy tắc của xã hội trong thời đại mà cốt truyện được đặt vào. Đó là các mâu thuẫn trong thời kì đó mà tác giả muốn đưa ra, muốn kể hay muốn giải quyết. Có thể hiểu, mặc dù ý tưởng của mỗi chúng ta là vô hạn nhưng hãy chú ý buộc phải uốn nắn ý tưởng theo thời đại mà chúng ta đặt nó vào. Điều này đảm bảo cho tính logic, bất kể cốt truyện thế nào, chúng ta đều muốn hướng người đọc đến một ý nghĩa, một giá trị nào đó, hãy đảm bảo chúng phù hợp với lịch sử, thời đại và nhân văn.

Yếu tố chủ quan là tính sáng tạo: Mặc dù bị hạn chế bởi các yếu tố khách quan, không phải lúc nào cốt truyện cũng đi theo một hướng rõ ràng. Tác giả có thể sử dụng tính sáng tạo quả mình trong nó, một tình tiết, sự kiện có thể là giống nhau, chúng ta bắt gặp ở nhiều tác phẩm nhưng không phải cách giải quyết vấn đề, cách triển khai tình tiết của các tác giả đều giống nhau. Yên tâm đi vì ai cũng muốn mình làm một cái gì đó riêng biệt, độc đáo và hấp dẫn. Chỉ cần chú ý đừng để nó đi quá xa cốt truyện hay ý nghĩa ban đầu mà các bạn dự định truyền tải.

5. Tiến trình

Dù ý tưởng, cốt truyện hay tình tiết là vô cùng đa dạng, theo mình nó vẫn trải qua một tiến trình, một quy luật nhất định: Mở đầu, nút thắt, phát triển, cao trào và kết thúc.

Tuy không phải lúc nào mọi thứ cũng sẽ bao gồm đầy đủ các phần của tiến trình trên, đôi khi là ít đi, chỉ cần mở đầu và kết thúc. Nhưng mình nhận thấy rằng đó là một tiến trình tổng quát cho một tình tiết, sự kiện nói riêng và một cốt truyện nói chung. Nếu chúng ta xác định được những thành phần của nó, việc triển khai tác phẩm chắc hẳn sẽ dễ dàng hơn nhiều.

6. Tạm kết

Trên đây chỉ là kinh nghiệm cá nhân của mình về xây dựng cốt truyện, tất nhiên phần lớn là mình tìm tòi, học hỏi ở các tài liệu khác nhau. Nếu các bạn đọc và thấy na ná đâu đó thì mình cũng mong các bạn bỏ qua, vì đơn giản bài viết này mình chỉ có mục đích chia sẻ cho mọi người kinh nghiệm mà mình đã trải qua.

Thân!