Chùm thơ hai cư – Nhật Bản (Kết nối tri thức)

A. Giới thiệu chung:

1. Tác giả

a) Mát – chư – ô Ba – sô (1644 – 1694)

– Là nhà thơ nổi tiếng của văn học Nhật

– Ông là người có công lớn trong việc hoàn thiện thơ hai – cư, đưa nó trở thành thể thơ độc đáo nhất của Nhật Bản

b) Chi – ô (1703 – 1775)

– Là người đánh dấu sự hiện diện của các tác giả nữ trong truyền thống thơ hai – cư.

– Trước bà, thơ hai-cư của tác giả nữ thường bị coi thường và quên lãng

– Bà đã trở thành một tiếng nói thơ ca độc đáo, được nhiều người yêu thích

c) Cô – ba – y – a – si Ít – sa (1763 – 1828)

– Là nhà thơ kiêm tu sĩ Phật giáo

– Ông còn là họa sĩ tài ba, nổi tiếng với những bức tranh có đề các bài thơ hai-cư do chính ông sáng tác.

2. Thể thơ hai – cư

– Hai – cư là thể thơ truyền thống có vị trí quan trọng trong văn học Nhật Bản, đồng thời được xem là một trong những hình thức cô đọng nhất của thơ ca thế giới.

– Bài thơ hai – cư trong tiếng Nhật chỉ gồm 3 dòng (dòng 1 và dòng 3 có năm âm tiết, dòng 2 có 7 âm tiết)

– Thơ hai – cư thường biểu hiện những rung cảm của con người trước thiên nhiên bằng những hình ảnh trong sáng, nhẹ nhàng nhưng cũng đậm tính tượng trưng.

– Thơ hai – cư thường ngắn gọn, hàm súc

3. Bố cục Văn bản gồm 3 bài thơ, lần lượt của ba tác giả Mát – chư – ô Ba – sô, Chi-ô, Cô – ba – y – a – si Ít – sa.

B. Các câu hỏi trong văn bản:

Câu 1 (trang 45, SGK Ngữ Văn 10, tập 1)

Đề bài: Hình dung về màu sắc, không khí của khung cảnh được gợi tả trong bài thơ.

Gợi ý:

– Màu sắc: màu nâu (củi), màu đen (quạ), màu vàng (chiều thu)

– Không khí: buồn, vắng lặng

Câu 2 (trang 45, SGK Ngữ Văn 10, tập 1)

Đề bài: Ấn tượng mà hình ảnh “hoa triêu nhan” và “dây gàu” gợi cho bạn là gì?

Bài thơ thứ hai gợi lên trong tâm trí người đọc hình ảnh những bông hoa triêu nhan tím quấn vào sợi dây gàu bên giếng.

Câu 3 (trang 45, SGK Ngữ Văn 10, tập 1)

Đề bài: Khi nhắc đến “con ốc” và “núi Fu – ji”, người ta thường nghĩ đến những đặc điểm nào của chúng?

“Con ốc” gợi lên hình ảnh một con vật nhỏ bé, chậm chạp, sống thụ động. “Núi Fu – ji” là một ngọn núi nổi tiếng ở Nhật Bản, nó gợi lên sự hùng vĩ, tráng lệ của tự nhiên.

Câu 1 (trang 46, SGK Ngữ văn 10, tập 1)

Đề bài: Hãy nhận diện hình ảnh trung tâm ở từng bài thơ hai-cư trên và cho biết đặc điểm chung của các hình ảnh ấy.

Bài thơ Hình ảnh trung

Bài 1 Con quạ

Bài 2 Hoa triêu nhan

Bài 3 Con ốc nhỏ

Nhận xét: Nhân vật trung tâm trong các bài thơ là những sự vật, hiện tượng nhỏ bé, bình thường.

Câu 2 (trang 46, SGK Ngữ văn 10, tập 1)

Đề bài: Xác định mối quan hệ giữa hình ảnh trung tâm trong bài thơ của Ba – sô với các yếu tố thời gian và không gian.

Hình ảnh cánh quả đậu trên cành khô trong bài thơ thứ nhất gợi lên một không gian chiều thu vắng lặng, đơn sơ, nhẹ nhàng.

Câu 3 (trang 46, SGK Ngữ văn 10, tập 1)

Đề bài: Bài thơ của Chi – ô được triển khai xoay quanh phát hiện nào? Theo bạn, vì sao phát hiện này lại dẫn dắt nhân vật trữ tình sang “xin nước nhà bên”?

– Nhà thơ phát hiện dây hoa triêu nhan đang quấn quanh sợi dây gàu bên thành giếng.

– Nhà thơ nhìn thấy sự sống, nhìn thấy cái đẹp, nhìn thấy Phật tánh trong đóa triêu nhan nhỏ nhoi nhưng bền bỉ. Hoa triêu nhan vốn là một loại dây leo, đã quấn vào dây gàu để nở. Trước cái đẹp, trước sự sống, nhà thơ nâng niu, trân trọng, không nỡ làm tổn thương nên bà chọn giải pháp “xin nước nhà bên”, để sự sống và cái đẹp được hiện hữu.

Câu 4 (trang 46, SGK Ngữ văn 10, tập 1)

Đề bài: Từ những đặc điểm thường được liên hệ khi hình dung về “con ốc” và núi “Fu – ji”, hãy nhận xét về tương quan giữa hai hình ảnh này.

Hình ảnh con ốc nhỏ bé đối lập với ngọn núi Fu – ji hùng vĩ đã truyền tải thông điệp đầy ý nghĩa. Hình ảnh con ốc nhỏ bé đang trèo lên núi Fu – ji là hình ảnh biểu tượng con người trên quãng đường chinh phục ước mơ lớn lao của cuộc đời.

 Câu 5 (trang 46, SGK Ngữ văn 10, tập 1)

Đề bài: Khoảnh khắc được thể hiện trong bài thơ của Ba – sô có thể khơi gợi những cảm xúc gì ở người đọc?

Cành cây, con quạ, chiều thu toát ra sự cô tịch. Bài thơ không chỉ tái hiện phong cảnh héo úa của một chiều thu giống hình bóng một con quạ, nó còn là sự tương phản của thân hình đen muội nhỏ xíu của con quạ với bóng tối bao la vô định của buổi chiều hôm. Hình ảnh con quạ cô đơn đậu trên cành cây trơ trụi giữa một chiều thu mênh mông đã đưa người đọc vào cảnh giới u huyền và cô tịch, một thế giới hư không rỗng rang.

Câu 6 (trang 46, SGK Ngữ văn 10, tập 1)

Đề bài: Từ bài thơ của Chi – ô, hãy bình luận về ý nghĩa triết lí trong cách ứng xử của con người đối với thiên nhiên mà bài thơ gợi ra.

Thiền Ni Chiyo ra giếng lấy nước. Bà thấy hoa triêu nhan (loài có thân dây leo) đang quấn quanh dây gầu. Thương hoa, trân trọng vẻ đẹp mong manh, thuần khiết của hoa, bà không nỡ dùng gầu múc nước mà sang nhà hàng xóm xin nước để dùng.

=> Triết lí về cách ứng xử của con người đối với thiên nhiên: trân trọng sự sống tự nhiên dù là nhỏ bé.

Câu 7 (trang 46, SGK Ngữ văn 10, tập 1)

Đề bài: Bạn cảm nhận như thế nào về hành trình “chậm rì” của con ốc trong bài thơ của Ít – sa?

Hành trình con ốc trèo lên núi Phú Sĩ gợi lên cuộc hành trình chinh phục ước mơ, hoài bão, khát vọng của con người. Trên thực tế cuộc sống, mỗi người đều là chú ốc nhỏ bé bình dị nhưng đều ấp ủ một giấc mơ cháy bỏng của riêng cuộc đời mình. Sức mạnh nội tại của chính bản thân chúng ta là nguồn sức mạnh động lực để thúc đẩy đưa chúng ta lên đến đỉnh cao của cuộc đời mình. Nếu như chú ốc sên khát khao chinh phục núi Phú Sĩ thì mỗi người đều có một đỉnh cao của cuộc đời mình mà muốn chinh phục. Điều mà chúng ta cần làm đó chính là luôn luôn cố gắng không ngừng nghỉ trên hành trình, nỗ lực hết sức mình trên hành trình chinh phục lý tưởng sống của mình. Ta có thể đi chậm hơn so với người khác nhưng điều quan trọng đó chính là ta không ngừng lại mà luôn nỗ lực, kiên trì đến cùng với ước mơ của mình. Đó chính là điều làm nên ý nghĩa của cuộc sống.

Kết nối đọc – viết

Từ việc đọc ba bài thơ trong chùm thơ hai-cư, hãy viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày về điều bạn cảm thấy thú vị nhất ở thể thơ hai-cư. Phương pháp giải: Xem lại thơ hai cư Lời giải chi tiết:

Gợi ý: Một bài Haiku Nhật luôn tuân thủ hai nguyên lý tối thiểu, đó là bốn mùa của thiên nhiên và tính tương quan giữa hai ý tưởng. Trong thơ bắt buộc phải có kigo (quý ngữ) nghĩa là từ miêu tả mùa màng một cách gián tiếp. Trong bài không thì không nói rõ xuân, hạ, thu, đông nhưng sẽ nhắc đến hoa anh đào, lá úa vàng, tuyết phủ trắng… Ngoài ra bài thơ sẽ liên kết một hình ảnh bao la của vũ trụ ăn khớp với một hình ảnh bé nhỏ của đời thường. Đây chính là điểm đặc biệt, hấp dẫn của bài thơ hai-cư.

C. Tổng kết:

1. Giá trị nội dung

– Ba bài thơ thể hiện những rung cảm của con người trước thiên nhiên như một buổi “chiều thu”, cành “hoa triêu nhan” và sự vật nhỏ bé như “dây gàu”, “giếng” nước, “con ốc” – Những hình ảnh được sử dụng trong bài thơ mang ý nghĩa tượng trưng cho những cố gắng của con người (hình ảnh con ốc trèo núi Fu – ji), tâm trạng man mác bâng khuâng (cánh quạ đậu trên cành khô),…

2. Giá trị nghệ thuật

– Ngắn gọn, hàm súc

– Hình ảnh được sử dụng nhẹ nhàng, trong sáng nhưng giàu tính tượng trưng