Giá trị nghệ thuật trong truyện Kiều (dành cho lớp 9)

Giá trị nghệ thuật trong truyện Kiều (dành cho học sinh lớp 9)

Dẫn: Đọc truyện Kiều, ta không thể không thốt lên thán phục đại thi hào dân tộc Nguyễn Du. Có lẽ tự cổ chí kim, ở nước Nam ta, chưa có một người nào có thể vận dụng tiếng Việt một cách thuần thục được như ông. Truyện Kiều, về tổng thể, là một bức tranh đẹp. Bức tranh ấy đẹp, vì sự hòa quyện của thanh tao và trần tục, của tĩnh và động, của đau thương và khát khao hạnh phúc của mỗi con người. Đó là bức tranh với sự góp mặt của những cảnh đời khốn khổ, mỗi người mỗi cảnh, mà nổi bật là cuộc đời bi thảm của nhân vật chính Thúy Kiều – đại diện cho thân phận người phụ nữ thời phong kiến. Bức tranh ấy được vẽ nên, hài hòa hết mực bởi cả nội dung và nghệ thuật – hai yếu tố cơ bản nhất cấu thành nên một câu chuyện. Trong đó, nghệ thuật chính là chất xúc tác để nội dung của truyện Kiều trở nên nổi bật một cách rất riêng.

I. Thể thơ – Bố cục:

– Thể thơ: Lục bát – thể thơ truyền thống của dân tộc Việt Nam ta

–> Làm cho truyện Kiều trở thành một sự sáng tạo đột phá, là tác phẩm của riêng Nguyễn Du với nền móng là Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân.

– Bố cục: Dù Truyện Kiều rất dài, dài đến 3254 câu, song mạch viết, dòng chảy của câu chuyện vẫn rất trôi chảy, suôn sẻ, mạch lạc, không hề gây cho người đọc cảm giác gượng ép, gập gãy hay lan man, khó hiểu. Dường như mỗi câu từ, mỗi sự kiện chêm vào đều là chủ đích của chính tác giả và được đưa vào sau khi cân nhắc cẩn trọng.

VD: Nguyễn Du mượn sự miêu tả về ngoại hình sắc sảo, nét u buồn sẵn có trong tâm hồn (sự đa sầu, đa cảm, quá quan tâm đến cuộc đời) và tài năng bộc lộ quá mạnh mẽ của Thúy Kiều (có thể tìm hiểu thêm về quan niệm “Tài mệnh tương đối”), mượn cuộc đời và sự kiện thăm mộ Đạm Tiên – một ca kĩ, để báo trước tương lai u ám, bất ổn của nàng.

Làn thu thủy, nét xuân sơn,

Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh.

…

Khúc nhà tay lựa nên chương,

Một thiên Bạc mệnh lại càng não nhân.

Hay mượn hình ảnh dịu dàng, đoan trang, đầy đặn và thuận với trời đất của Thúy Vân để diễn tả một cuộc đời phẳng lặng, gắn liền với gia đình, sinh nở (không nên sử dụng từ “hạnh phúc”).

Vân xem trang trọng khác vời,

Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.

Hoa cười, ngọc thốt đoan trang,

Mây thua nước tóc, tuyết nhường màu da.

II. Bút pháp tả cảnh:

“Thi trung hữu họa” (trong thơ có tranh vẽ), gợi nhiều hơn tả: Sử dụng cái chi tiết để miêu tả cái tổng thể, sử dụng sự việc, sự vật nhỏ để miêu tả cái không gian rộng lớn. Dường như khung cảnh không còn gói gọn trong một vài mảnh thơ con mà đã thăng hoa thành một bức tranh tuyệt mỹ:

Cỏ non xanh tận chân trời,

Cành lê trắng điểm một vài bông hoa.

Hai câu thơ trên như mở ra trước mắt ta một không gian mênh mông, trù phú của đồng cỏ màu mỡ. Sự đơn điệu tẻ nhạt của đồng cỏ đã bị đập tan chỉ bằng một vài giọt trắng của hoa lê, điểm xuyết trên cái nền đã mơn mởn sắc xanh. Người thi sĩ đã không còn chỉ là thi sĩ, mà ông đã trở thành một người họa sĩ tài hoa với màu vẽ là những vần thơ mầu nhiệm.

Hay,

Tà tà bóng ngả về Tây,

…

Nao nao dòng nước uốn quanh,

Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang.

Đọc ba câu thơ này, ta như kẻ mộng mị lần bước giữa sự tĩnh lặng, buồn đến nao lòng của nắng chiều róc rách đang dần tan biến. Tâm trí ta như chịu sự điều khiển của Nguyễn Du, ngây ngất trước khung cảnh hoài niệm và quen thuộc của những thời xưa cũ: Một chiếc cầu gỗ im lìm bắc ngang qua một rãnh nước nhỏ, uốn lượn như dải lụa.

KL: Dường như, đọng trong cảnh của Nguyễn Du là cái tình cay nồng như men rượu.

III. Tả nhân vật:

1. Tuyến nhân vật chính diện: Chủ yếu là “ước lệ tượng trưng”

Với những nhân vật chính diện, nhà thơ sử dụng thủ pháp “ước lệ tượng trưng”, một nghệ thuật độc đáo rất thường thấy trong văn chương cổ. Theo quan điểm mĩ học thời phong kiến, thiên nhiên với hoa cỏ, chim muông là thước đo chuẩn mực của cái đẹp. Dựa trên cơ sở đó, những cốt cách thanh tao, đẹp đẽ của tuyến nhân vật chính diện đều được gắn liền với một số hình ảnh ẩn dụ có giá trị thẩm mỹ nhất định, được qui ước từ trước.

VD: Tả Từ Hải: