Đề bài: Anh (chị) hãy phân tích tình huống truyện trong truyện ngắn “Chữ người tử tù” của nhà văn Nguyễn Tuân.
Bài Làm
Nguyễn Tuân là một nhà văn lớn, một nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp. Ông có vị trí quan trọng và đóng góp không nhỏ cho nền văn học Việt Nam hiện đại với nhiều tác phẩm tiêu biểu ở nhiều thể loại khác nhau, trong đó có “Chữ người tử tù”. Một trong những yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc làm nên thành công của tác phẩm là nghệ thuật xây dựng tình huống truyện độc đáo, giàu kịch tính.
“Chữ người tử tù” ban đầu có tên là “Dòng chữ cuối cùng” in năm 1939 trên tạp chí Tao đàn. Sau đó được nhà văn đổi tên thành “Chữ người tử tù” và in trong tập truyện “Vang bóng một thời” xuất bản năm 1940 mà nhà phê bình Vũ Ngọc Phan đánh giá là “một văn phẩm đạt gần đến sự toàn thiện, toàn mĩ”.
Để hiểu được tình huống truyện độc đáo trong “Chữ người tử tù”, ta cần hiểu về khái niệm tình huống truyện. Vậy, tình huống truyện là gì? Theo nhà văn Nguyễn Minh Châu, “tình huống truyện là tình thế xảy ra câu chuyện mà ở đó sự sống hiện ra đậm đặc, là khoảnh khắc của cả một đời người”. Cũng có người cho rằng, “tình huống truyện là thứ nước rửa ảnh làm cho các nhân vật nổi hình, nổi sắc” và cũng là “chiếc chìa khóa vận hành cốt truyện”. Thật vậy, từ tình huống truyện, các nhân vật có cơ hội bộc lộ rõ phẩm chất, tính cách của mình. Từ đó làm nổi bật chủ đề tác phẩm cũng như tư tưởng, ý đồ của tác giả.
Trong truyện ngắn “Chữ người tử tù”, tình huống truyện xoay quanh cuộc gặp gỡ kì lạ, có phần éo le của những con người phi thường: Huấn Cao và quản ngục. Họ gặp nhau nơi nhà tù của thực dân phong kiến đầy rẫy tội ác và tăm tối trong những ngày cuối cùng của một cuộc đời oanh liệt. Huấn Cao và quản ngục là những con người đặc biệt. Họ đều yêu nghệ thuật, trân trọng và nâng niu nghệ thuật truyền thống. Họ là những con người có thiên lương. Nhưng những bản tính lương thiện ấy lại gặp nhau nơi ngục tù tăm tối. Có lẽ chính vì thế mà địa vị xã hội của họ có phần đối lập. Huấn Cao là tử tù của chính quyền phong kiến, bị áp giải đến nhà tù tỉnh Sơn để chờ ngày xét xử. Ông là người tài giỏi, văn võ song toàn, lại có tài viết chữ đẹp. Quản ngục là người đại diện cho chính quyền phong kiến tàn bạo nhưng lại trọng người tài, say mê và trân trọng nghệ thuật, đặc biệt là nghệ thuật thư pháp truyền thống. Xét về phương diện xã hội, họ là mối quan hệ đối nghịch, tính mạng tử tù nằm trong tay quản ngục. Xét về phương diện nghệ thuật, họ là tri âm, tri kỉ. Một người sáng tạo cái đẹp, một người trân trọng, say mê và nâng niu tài hoa ấy.
Nội dung tình huống truyện xoay quanh cảnh xin chữ và cho chữ của quản ngục và Huấn Cao. Vì yêu thích nghệ thuật thư pháp, muốn có đôi câu đối do chính tay ông Huấn viết để treo trong nhà mà quản ngục đã biệt đãi Huấn Cao. Ban đầu, khi chưa hiểu rõ tấm lòng quản ngục, Huấn Cao đã tỏ ra khinh thường mà quát mắng ông. Đến khi nhận ra quản ngục chính là “một tấm lòng trong thiên hạ”, Huấn Cao sẵn sàng cho chữ và khuyên “thầy Quản nên tìm về nhà quê mà ở” để giữ thiên lương cho lành vững. Cảnh cho chữ chính là cuộc hội ngộ cuối cùng của những con người tri âm, tri kỉ. Cảnh cho chữ diễn ra nơi buồng giam chật hẹp, tăm tối trong những giây phút cuối cùng của cuộc đời Huấn Cao. Ở đây có sự hoán đổi thân phận thật đặc biệt. Người cho chữ là tử tù, cổ đeo gông, chân vướng xiềng mà vẫn ung dung dậm tô từng nét chữ trên vuông lụa trắng. Ngược lại, người xin chữ – vốn là kẻ xưa nay trong tay nắm quyền hành – mà lại khúm núm, run run chắp tay vái lạy tử tù.
Nghệ thuật xây dựng tình huống truyện độc đáo đã góp phần làm nổi hình, nổi sắc nhân vật với nét tính cách, phẩm chất cao đẹp. Một Huấn Cao tài hoa, say mê nghệ thuật, bất khuất hiên ngang ngay trước thời khắc sắp rời xa cuộc đời. Một quản ngục trọng người tài, yêu thích nghệ thuật truyền thống. Qua đó, quan niệm nghệ thuật của tác giả cũng được bộc lộ rất rõ: Cái đẹp có thể sinh ra từ nơi cái xấu, cái ác nhưng không thể sống chung và khẳng định sự bất tử cũng như sức mạnh cảm hóa của cái đẹp. Nguyễn Tuân đã thành công trong nghệ thuật xây dựng tình huống truyện độc đáo kết hợp với bút pháp lãng mạn và cách sử dụng từ Hán Việt, lựa chọn hình ảnh, chi tiết tiêu biểu.
Có thể nói, tình huống truyện độc đáo đã góp phần không nhỏ vào thành công của truyện ngắn “Chữ người tử tù”. Giữa sự ồn ã, phồn tạp của buổi chợ phiên văn chương, giữa những ồn ào, náo nhiệt của gian hàng lãng mạn, Nguyễn Tuân được ví như một chủ cửa hàng đặc biệt với phong cách nghệ thuật độc đáo, tài năng sử dụng từ ngữ mà có ai đó đã từng đánh giá là “thầy phù thủy” của ngôn ngữ tiếng Việt.