Phân Tích Bài Thơ Mùa Xuân Nho Nhỏ Của Thanh Hải

Phân Tích Bài Thơ Mùa Xuân Nho Nhỏ Của Thanh Hải

 

Trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước, Thanh Hải là một trong những cây bút có công xây dựng nền văn học Cách mạng ở miền Nam từ những ngày đầu. Bài thơ Mùa xuân nho nhỏ được ông sáng tác vào tháng 11/1980, không bao lâu trước khi nhà thơ qua đời. Bài thơ thể hiện tình yêu cuộc sống, yêu đất nước thiết tha và ước nguyện của tác giả.

Mở đầu bài thơ là cảm xúc của Thanh Hải trước mùa xuân thiên nhiên, đất trời. Bức tranh mùa xuân mang đầy đủ đặc trưng của xứ Huế:

“Mọc giữ dòng sông xanh

Một bông hoa tím biếc

Ơi con chim chiền chiện

Hót chi mà vang trời”

Đó là không gian cao rộng của bầu trời, là dòng sông xanh với bông hoa tím biếc. Bức tranh xứ Huế với màu sắc nhẹ nhàng mà tràn đầy sức sống. Động từ “mọc” được đảo lên đầu câu đã thể hiện rõ điều đó. Tiếng chim chiền chiện hót vang trời đón mùa xuân đến càng làm cho mùa xuân thêm tươi vui, rực rỡ. Cảm xúc của tác giả được thể hiện qua cái nhìn trìu mến với cảnh vật, trong những lời bộc lộ trực tiếp như: “ơi”, “hót chi… mà”. Nhà thơ say sưa trước đất trời mùa xuân, đưa tay ra hứng từng giọt âm thanh tiếng chim (chuyển đổi cảm giác):

“Từng giọt long lanh rơi

Tôi đưa tay tôi hứng.”

Có thể hiểu hai câu thơ trên theo nhiều cách khác nhau. Giọt long lanh có thể là những giọt mưa xuân long lanh, rơi xuống từng nhành cây, ngọn cỏ. Cũng có thể hiểu theo nghĩa ẩn dụ chuyển đổi cảm giác như trên. Tiếng chim từ chỗ âm thanh (cảm nhận bằng thính giác) chuyển thành giọt (cảm nhận bằng thị giác cũng như xúc giác). Dù hiểu theo cách nào thì câu thơ vẫn thể hiện cảm xúc say sưa, ngây ngất của tác giả trước đất trời xứ Huế khi vào xuân.

Tiếp nối bài thơ là cảm xúc của tác giả về mùa xuân đất nước. Hình ảnh lộc xuân theo người ra cánh đồng, theo người ra mặt trận làm đẹp ý thơ với cuộc sống lao động và chiến đấu:

“Mùa xuân người cầm súng

Lộc giắt đầy trên lưng

Mùa xuân người ra đồng

Lộc trải dài nương mạ”

Mùa xuân đến, những người chiến sĩ ra trận, trên vai, trên lưng họ có cành lá ngụy trang. Những cành lá ấy mang theo mùa xuân của thiên nhiên, cây cỏ, mang theo cả sức sống của cả dân tộc. Chính sức sống ấy đã tiếp thêm sức mạnh cho người lính, để họ có thêm ý chí tiêu diệt kẻ thù. Mùa xuân, những người lao động đi ươm mầm cuộc sống trên những cánh đồng quê hương. Từ “lộc” đã gợi cho ta về những cánh đồng mênh mông, bát ngát với những chồi non mới nhú lên xanh biếc từ tay người nông dân. Xây dựng và bảo vệ – hai nhiệm vụ không thể tách rời. Họ đã đem mùa xuân đến mọi miền tổ quốc.

“Tất cả như hối hả

Tất cả như xôn xao…”

Thanh Hải đã sử dụng hai từ láy: “hối hả”, “xôn xao” để diễn tả tâm trạng náo nức trong tâm hồn. “Hối hả” là vội vã, khẩn trương, không dừng lại. “Xôn xao” lại khiến người đọc nhớ tới những âm thanh tươi vui, xao động liên tiếp vọng về. Tiếng lòng của tác giả như đang reo vui trước tinh thần lao động khẩn trương của con người. Mùa xuân đất nước được làm nên từ cái hối hả, xôn xao ấy. Sức sống của đất nước, dân tộc cũng từ ấy mà sinh sôi, nảy nở. Nhà thơ đã tin tưởng, tự hào về tương lại tươi sáng của đất nước dù trước mắt còn bao gian lao, vất vả:

“Đất nước bốn ngàn năm

Vất vả và gian lao

Đất nước như vì sao

Cứ đi lên phía trước.”

Đất nước được hình dung bằng một hình ảnh so sánh thật đẹp mang nhiều ý nghĩa. Sao là nguồn sáng lấp lánh, là vẻ đẹp vĩnh hằng vượt mọi thời gian. Sao cũng là hình ảnh rạng ngời trên lá cờ tổ quốc. Qua đó, Thanh Hải cũng bộc lộc niềm tự hào về đất nước Việt Nam anh hùng và giàu đẹp. Đất nước cũng như vì sao ấy, mãi trường tồn, vĩnh cửu cùng vũ trụ, không bao giờ mất đi và cũng không một thế lực nào có thể ngăn cản được.

Suy nghĩ và ước nguyện của tác giả được thể hiện rất rõ nét qua khổ thơ bốn và năm:

“Ta làm con chim hót

Ta làm một cành hoa

Ta nhập vào hòa ca

Một nốt trầm xao xuyến.”

Nhà thơ đã lấy cái đẹp tinh túy của thiên nhiên để diễn tả vẻ đẹp tâm hồn. Ông muốn “làm con chim hót” giữa muôn vàn tiếng chim vô tư cống hiến âm thanh đẹp đẽ cho đời. Muốn “làm một cành hoa” giữa vườn hoa rực rỡ sắc hương, muốn làm “một nốt trầm” trong bản hòa ca hào hùng của cả dân tộc. Một nốt trầm thôi, nhưng thiếu đi nốt trầm lặng lẽ ấy, bản nhạc sẽ mất đi cái hay vốn có của nó. Điệp từ “ta” không chỉ là lời tâm tình chân thành mà còn mang một ý nghĩa lớn. Đó là sự chuyển từ cái “tôi” nhỏ bé cá nhân hòa vào cái “ta” chung của cộng đồng, dân tộc. Trong cái “ta” chung vẫn có cái “tôi” riêng, hòa hợp giữa hạnh phúc và cống hiến, thể hiện niềm tự hào, niềm vui chung của cả dân tộc trong thời đại mới.

“Một mùa xuân nho nhỏ

Lặng lẽ dâng cho đời

Dù là tuổi hai mươi

Dù là khi tóc bạc.”

Ước nguyện hóa thân nồng nàn, cháy bỏng là thế nhưng tác giả lại muốn âm thầm, “lặng lẽ dâng cho đời”. Thật là cách sống cao đẹp, chân thành mà khiêm tốn, giản dị. Điệp từ “dù” nhấn mạnh ý thơ, làm người đọc không chỉ xúc động trước lời thơ ấm áp mà còn xúc động trước lời tâm sự thiết tha của tác giả: bền bỉ cống hiến cho đất nước với tất cả sức sống tươi trẻ của mình. Bài thơ được viết trước khi nhà thơ trở về với cát bụi, nhưng lại không gợn chút băn khoăn về bệnh tật hay những suy nghĩ riêng tư cho bản thân mà chỉ lặng lẽ cháy bỏng một khát khao được cống hiến.

Cuối bài thơ là lời ngợi ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế:

“Mùa xuân – ta xin hát

Câu Nam ai, Nam bình

Nước non ngàn dặm mình

Nước non ngàn dặm tình

Nhịp phách tiền đất Huế”

Bài thơ khép lại trong âm điệu khúc Nam ai, Nam bình xứ Huế. Nhà thơ muốn hát lên khúc dân ca xứ huế để đóng mừng xuân đến. Phải yêu đời lắm, phải lạc quan lắm mới có thể hát lên trong hoàn cảnh như vậy (nhà thơ lúc đó đang ốm nặng). Xuyên suốt bài thơ không chỉ có hình ảnh mùa xuân mà còn là một bài ca yêu cuộc sống. Từ tiếng chim chiền chiện tượng trưng cho khúc hát của đất trời đến nốt nhạc trầm nhập vào bản hòa ca của đất nước và cuối cùng là khúc hát tạo ấn tượng một bài ca không dứt.

Với thể thơ năm chữ, âm hưởng nhẹ nhàng, tha thiết, hình ảnh tự nhiên giản dị, “Mùa xuân nho nhỏ” là tiếng lòng tha thiết yêu mến cuộc sống, thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước, cho dân tộc. Qua bài thơ, ta không chỉ thêm yêu mùa xuân, yêu đất nước mà còn muốn được làm “mùa xuân nho nhỏ” cùng cống hiến cho đời.